Drie jaar na de publicatie van een visietekst van de Belgische tak van de Broeders van Liefde met betrekking tot euthanasie in de psychiatrische ziekenhuizen heeft de Congregatie van de Geloofsleer, het hoogste kerkrechtelijke orgaan van de Heilige Stoel, in een formeel besluit van 30 maart jl., bepaald dat deze ziekenhuizen niet langer meer als katholieke entiteiten kunnen worden beschouwd. In de visietekst, zonder enige verwijzing naar God, de Heilige Schrift of de christelijke visie op de mens, werd euthanasie onder bepaalde voorwaarden toegelaten. Met dit besluit komt er een einde aan een lange en pijnlijke weg.
Direct na publicatie van de visietekst in 2017 heeft de Generale Overste, Broeder René Stockman, reeds afkeurend gereageerd. Vervolgens heeft de Congregatie van de Geloofsleer om opheldering gevraagd en paus Franciscus op de hoogte gesteld van de ernst van de zaak. Er volgden besprekingen en er zijn ontmoetingen geweest tussen de Congregatie voor de Geloofsleer, de Congregatie voor de Instituten van het Godgewijde Leven en de Sociëteiten van Apostolisch Leven, de Staatssecretaris, de Vertegenwoordigers van de Broeders en de Vereniging Provincialaat der Broeders, alsook de vertegenwoordigers van de Belgische Bisschoppenconferentie, met de bedoeling gelegenheid en ruimte te geven aan de dialoog over een uiterst delicaat thema en zo in een geest van op- rechte trouw aan de Kerk (“ecclesialità”) een overeenstemming te vinden omtrent de katholieke leer over dit onderwerp.
Tijdens het Generaal Kapittel van juli 2018 in Rome werd het absolute respect voor alle leven in niet mis te verstane woorden bevestigd werd: De congregatie van de Broeders van Liefde gelooft in de heiligheid van en het absolute respect voor alle menselijk leven, van conceptie tot natuurlijke dood. Het generaal kapittel verzoekt alle broeders, aangesloten leden en allen die verbonden zijn met de missie van de congregatie dat zij de leer van de katholieke Kerk inzake ethische kwesties in acht nemen.”
De Belgische Broerders werd gevraagd om schriftelijk en ondubbelzinnig hun gehechtheid aan de beginselen van de heiligheid van het menselijk leven en van de onaanvaardbaarheid van euthanasie te bevestigen, en bijgevolg de totale weigering om die uit te voeren in de instituten die er afhankelijk van zijn. Euthanasie blijft immers een ontoelaatbare daad, ook in extreme gevallen omdat het “een zware schending is van de wet van God, aangezien zij het opzettelijk en zedelijk onaanvaardbaar doden betekent van een menselijke persoon” (Evangelium vitae, nr. 65).
Paus Franciscus zei enkele maanden geleden in een toespraak tot de Congregatie van de Geloofsleer: “Het leven wordt […] meer en meer geëvalueerd in verband met zijn efficiëntie en nut, zodanig dat de levens die niet beantwoorden aan dit criterium worden beschouwd als “verworpen levens” of “onwaardige levens”. In deze situatie van verlies van authentieke waarden verdwijnen de dwingende plichten van solidariteit en menselijke en christelijke broederschap. […] Door zijn eeuwige bestemming behoudt het menselijk leven al zijn waarde en waardigheid, ook in precaire en kwetsbare situaties, en als zodanig vereist het leven altijd de hoogste aandacht ” (30 januari 2020).
De Congregatie van de Geloofsleer vat samen: “De katholieke leer bevestigt de heilige waarde van het menselijke leven; het belang van de zorg en de begeleiding van zieken en gehandicapten; de christelijke waarde van het lijden; de morele onaanvaardbaarheid van euthanasie, de onmogelijkheid om een dergelijke praktijk in te voeren in katholieke ziekenhuizen, evenals om in dit verband in extreme situaties samen te werken met de burgerlijke instellingen”. (Brief van de Congregatie van de Geloofsleer aan Broeder René Stockman, Generale Overste, 30 maart 2020).
“De Organisatie van de Belgische Broeders van Liefde, verantwoordelijk voor de visietekst:
- weigert het absoluut karakter van het respect voor het leven te erkennen, of zet er veeleer vraagtekens bij dat het leven van een onschuldig mens ‘altijd’ moet worden gerespecteerd, waarbij de mogelijkheid tot uitzonderingen wordt opengelaten;
- verwijst voor wat betreft het belang van de zorg en de begeleiding van psychiatrische patiënten naar de Belgische wet op euthanasie, waardoor de mogelijkheid ervan voor psychiatrische niet terminale patiënten op een duidelijke manier wordt geopend;
- laat de verantwoordelijkheid en het recht om het verzoek tot euthanasie te aanvaarden of te weigeren (“medische handeling”) over aan de arts, met uitsluiting van de keuze van het ziekenhuis;
- handhaaft de mogelijkheid van euthanasie binnen het Instituut met de rechtvaardiging voor de familie de moeite te vermijden om een andere oplossing te moeten vinden.” (ibidem)
Ook een apostolische visitatie door Mgr. Jan Hendriks, hulpbisschop van Haarlem-Amsterdam, lieten geen stappen zien in de goede richting: een praktische oplossing te vinden die elke vorm van verantwoordelijkheid van de instelling voor euthanasie vermijdt. Daarom concludeert de prefect van de Congregatie van de Geloofsleer, Luis F. Kardinaal Ladaria Ferrer SJ, dat bij de Belgische broeders de wil ontbreekt om de katholieke leer over euthanasie te aanvaarden, zodat de psychiatrische ziekenhuizen die door de Vereniging Provincialaat der Broeders van Liefde vzw in België worden beheerd, vanaf nu niet meer als katholieke entiteiten kunnen worden beschouwd.
In een persmededeling drukt het Generaal Bestuur van de Congregatie te Rome zich uit over dit “verlies van de katholieke identiteit voor onze psychiatrische centra in België”, als een “pijnlijke situatie” voor de congregatie. Daarbij verwijst het bestuur naar de lange geschiedenis die de congregatie heeft in de ontwikkeling van de geestelijke gezondheidszorg in België. “Zonder pretentie kan gezegd worden dat de Broeders van Liefde vanaf het begin van de 19de eeuw één der voortrekkers waren binnen de geestelijke gezondheidszorg in België, verwijzend naar de figuren van hun Stichter P. J. Triest en hun eerste geneesheer Dr. J. Guislain, en de vele generaties broeders die het beste van zichzelf hebben gegeven om op een liefdevolle en professionele wijze psychiatrische patiënten nabij te zijn, hen te verzorgen en aangepaste behandeling te geven”.
De congregatie kan echter niet anders dan “trouw blijven aan haar charisma van de caritas, en deze is niet te verzoenen met de uitvoering van euthanasie op psychiatrische patiënten. Met pijn in het hart moet de congregatie haar psychiatrische centra in België dan ook loslaten.”
“De congregatie kijkt niettemin “dankbaar terug op meer dan 200 jaar zorg aan psychiatrische patiënten in België en dankt zij alle broeders en medewerkers die waarlijk het beste van zichzelf in deze zorg hebben gegeven. Ze kan alleen maar hopen dat de psychiatrische patiënten er verder een veilige en genezende omgeving mogen vinden en dat alle energie mag blijven gaan naar een kwaliteitsvolle zorg en dit voor alle patiënten, ook voor hen die zogenaamd in een uitzichtloze situatie zijn terechtgekomen. Want juist voor deze laatsten heeft de congregatie vanuit haar gedachtengoed steeds het uiterste gedaan en zal dit blijven doen om hen opnieuw perspectief in het leven te geven.”
VK
Communiqué van de Bisschoppenconferentie i.v.m. Broeders van Liefde
De apostolische nuntius bij het koninkrijk België heeft aan de voorzitter van de Bisschoppenconferentie van België een kopie bezorgd van de brief die de prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer op 30 maart 2020 heeft geschreven aan de algemene overste van de Broeders van Liefde. De prefect concludeert dat de gesprekken over het thema euthanasie met de zorginstellingen van de Broeders van Liefde in België niet tot een overeenkomst hebben geleid.
De bisschoppen ervaren de huidige situatie binnen de congregatie van de Broeders van Liefde, waarin verschillende soorten argumenten spelen en diverse lijnen van verantwoordelijkheid samenkomen, als een uiterst pijnlijke en complexe aangelegenheid. Ze blijven oproepen tot een volgehouden dialoog tussen alle betrokkenen. Vanuit hun pastorale verantwoordelijkheid zullen de bisschoppen zich verder inzetten voor de eenheid en de verbondenheid in de kerkgemeenschap. Ze behouden hun vertrouwen in en zullen blijven samenwerken met alle zorginstellingen uit het christelijke middenveld.
De bisschoppen hebben de grootste waardering voor het engagement van de Broeders van Liefde in België en al hun medewerkers ten bate van psychisch beperkte, zieke of gekwetste mensen. Uitgerekend in deze barre coronatijden waarderen zij hun onverdroten inzet om juist deze mensen helpend nabij te zijn.
De Bisschoppenconferentie van België
IPID – Brussel, donderdag 7 mei 2020