Levenszin of levensmoe: Een opdracht voor zorgverleners?
Prof. dr. Jessie Dezutter
Leuvens Interdisciplinair Centrum Zinbeleving en Geleefde Religie: Mens en Maatschappij
Coherentie- doelgerichtheid- significantie
Een meerlagige betekenis-ervaring
De ervaring van zin en betekenis in het leven is een complexe ervaring. De wetenschappelijke literatuur onderscheidt doorgaans drie sterk gerelateerde kerndimensies in de ervaring: coherentie, doelgerichtheid en significantie (ook wel ‘mattering’ genoemd) (Martela & Steger, 2016).
- Coherentie verwijst naar de ervaring dat het leven samenhangend en begrijpelijk is, ondanks tegenslagen en verlies. Traditioneel werd dit vooral als een cognitief proces gezien, maar recente inzichten bij oudere volwassenen benadrukken dat het ook een sterk lichamelijk en intuïtief gevoel kan zijn (‘felt coherence’).
- Doelgerichtheid betreft het gevoel geleid te worden door grotere levensdoelen, die richting en motivatie geven. Het gaat hierbij niet om alledaagse taken, maar om overkoepelende doelen die het leven structureren. Opnieuw brengt onderzoek bij oudere volwassenen hier belangrijke nuances aan het licht. Doelgerichtheid ligt niet enkel in de toekomst. Ook vervulde doelen uit het verleden kunnen nog steeds zin en voldoening geven, zonder dat nieuwe doelen nodig zijn.
- Significantie of ‘mattering’ is het besef dat het eigen leven waarde en belang heeft, zowel voor zichzelf als voor anderen of de maatschappij. Dit kan zich uiten in het gevoel dat je ertoe doet voor anderen, dat je wordt gewaardeerd, of dat je een bijdrage levert aan iets groters. Bij oudere volwassenen komt dit gevoel makkelijk onder druk te staan als ze in een zorgafhankelijke positie terecht komen (Dewitte, Haugan, et al., 2022).
Klinische relevantie
Voor artsen is het daarom relevant om oog te hebben voor de ervaring van zin en betekenis bij oudere patiënten. Het ervaren van zin en betekenis in het leven is sterk gelinkt aan psychisch welbevinden en mentale gezondheid. Mensen die meer zin in hun leven ervaren, rapporteren bijvoorbeeld minder depressieve klachten, meer levenstevredenheid en meer veerkracht bij tegenslag (Dewitte et al., 2019; Steptoe & Fancourt, 2019). Longitudinale studies suggereren dat het ervaren van betekenis in je leven een voorspeller is van deze positieve uitkomsten, en niet slechts een gevolg ervan (Dewitte, Hill, et al., 2022).
Meer nog: uit recente studies blijkt dat ook fysieke gezondheid, zowel zelf-gerapporteerd als in termen van biomarkers in het bloed, positief samenhangen met de ervaring van zin in het leven (Czekierda et al., 2017). Hogere niveaus van zin en betekenis ervaren blijken ook bufferend te werken voor nieuwe cases van chronische pijn, chronische ziektes en depressieve stoornissen. Voor artsen is het daarom relevant om oog te hebben voor de ervaring van zin en betekenis, zeker bij oudere patiënten voor wie betekenis ervaren makkelijker onder druk komt te staan. In de latere levensfasen kunnen belangrijke bronnen van betekenis zoals partner, vrienden of bepaalde activiteiten wegvallen waardoor betekenisconstructie lastiger wordt.
Voor artsen is het relevant om oog te hebben voor de ervaring van zin en betekenis bij oudere patiënten. De patiënt vraagt om erkenning voor het lijden waar men door gaat.
We merken in onderzoek ook dat oudere patiënten weinig taal hebben om te spreken over existentiële en zin-thema’s. Betekenisloosheid ‘spreekt’ bij bejaarden vaak via het lichaam. Veelvuldige adviezen in het ziekenhuis of veel consultaties voor kleine lichamelijke klachten zijn bij sommige patiënten een vraag naar aandacht voor existentieel lijden. De patiënt vraagt wel om erkenning voor het lijden waar men door gaat.
Het verlies van zin in het leven lijkt dan ook een belangrijke rol te spelen in de levensmoeheid die sommige oudere volwassenen ervaren (Van Wiele et al, 2025). In een recente studie van ons team bij bewoners van Vlaamse WZC met levensmoeheid lijkt vooral het gevoel ‘er niet meer toe doen’ (lack of mattering) een belangrijke dimensie te zijn, naast het verlies van (sociale) connectie, het verlies van eigenaarschap over je leven (zelf beslissingen kunnen nemen) en een verlies van hoop voor de toekomst. Als hulpverlener kunnen we deze verliezen niet ‘oplossen’ maar vaak is dit ook niet wat onze oudere patiënt vraagt. Hij/zij vraagt wel om erkenning voor het lijden waar men door gaat, en niet het wegwuiven of onder de mat vegen van de ervaring (Dezutter, 2025, manuscript in voorbereiding). Mogen vertellen over hoe dit leven voelt, ook al is het tijdens een kort gesprek, en een niet-veroordelende en open luisterhouding, werden in onze studies door de oudere patiënten als erg belangrijk ervaren. Door aandacht te besteden aan de betekenis in het leven, of net het verdwijnen ervan, kan de (geriatrische) zorg meer persoonsgericht en holistisch worden, wat bijdraagt aan het welzijn van de patiënt, ook als er geen genezing of herstel meer mogelijk is.
Referenties
- Czekierda, K., Banik, A., Park, C. L., & Luszczynska, A. (2017). Meaning in life and physical health: systematic review and meta-analysis. Health Psychology Review, 11(4), 387-418. https://doi.org/10.1080/17437199.2017.1327325
- Dewitte, L., Haugan, G., Vandenbulcke, M., & Dezutter, J. (2022). Living Meaningfully with Dementia.
- Dewitte, L., Hill, P., Vandenbulcke, M., & Dezutter, J. (2022). The longitudinal relationship between meaning in life, depressive symptoms, life satisfaction, and cognitive functioning for older adults with Alzheimer's disease [Article]. European Journal of Ageing, 19(4), 1155-1166. https://doi.org/10.1007/s10433-022-00689-z
- Dewitte, L., Vandenbulcke, M., & Dezutter, J. (2019). Meaning in life matters for older adults with Alzheimer's disease in residential care: associations with life satisfaction and depressive symptoms. International Psychogeriatrics, 31(5), 607-615. https://doi.org/10.1017/s1041610218002338
- Martela, F., & Steger, M. F. (2016). The three meanings of meaning in life: Distinguishing coherence, purpose, and significance. Journal of Positive Psychology, 11(5), 531-545. https://doi.org/10.1080/17439760.2015.1137623
- Steptoe, A., & Fancourt, D. (2019). Leading a meaningful life at older ages and its relationship with social engagement, prosperity, health, biology, and time use [Article]. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 116(4), 1207-1212. https://doi.org/10.1073/pnas.1814723116
- Elisa Van Wiele, E., Thys, H., Foulon, V., Meul, S., Wils, K., Claes, T., Dierckx de Casterlé, B., & Dezutter, J. (2025). ‘I am fed up with life’: The lived experience of tiredness of life among nursing home residents. The Gerontologist (accepted for publication).