Vaticaanstad, 8 oktober 2019 – De morele, religieuze, sociale en juridische problematiek rond de behandeling van een terminale patiënt behoort tot de meest complexe en tevens de meest besproken onderwerpen op het vlak van de moderne geneeskunde. Dit wordt teweeggebracht door intense intellectuele en emotionele argumenten en een groot aantal publicaties in alle culturen en samenlevingen.
De afloop van beslissingen rond het levenseinde stelt moeilijke dilemma’s, die niet nieuw zijn maar zij werden de laatste jaren sterk geïntensiveerd als gevolg van meerdere factoren en van de ontwikkeling :
- De enorme medische en technologische vooruitgang maakt het mogelijk het leven aanzienlijk te verlengen op manieren en in situaties waarin dat voordien niet mogelijk was.
Een langer leven gaat echter dikwijls gepaard met pijn en leed door gevarieerde organische, mentale en emotionele storingen.
- De relatie patiënt – dokter is fundamenteel veranderd van een paternalistische naar een meer autonome benadering. De meeste mensen in de ontwikkelde landen sterven vandaag in ziekenhuizen of zorgcentra, die hun dikwijls vreemd en niet vertrouwd zijn.
Vele patiënten liggen aan machines en worden omringd door werkende mensen die hun onbekend zijn. Deze situatie is in tegenstelling met het verleden, toen de mensen thuis stierven, omringd door hun geliefden, in hun gewone en bekende omgeving.
- Meerdere beroepsmensen worden meer betrokken in de behandeling van terminale patiënten, en daarnaast is er ook de inmenging van de media, het juridisch systeem en het grote publiek. Deze elementen weerspiegelen gevarieerde culturele achtergronden, perspectieven en opinies, die zelfs in strijd kunnen zijn over hetgeen men al of niet voor een terminale patiënt zou moeten doen.
- Culturele veranderingen, vooral in westerse samenlevingen.
- Het grote gebrek aan middelen ten gevolge van een dure diagnostiek en therapeutische opties.
De dilemma’s betreffende de verzorging en behandeling van een terminale patiënt zijn in de eerste plaats niet medisch of wetenschappelijk, maar eerder sociaal-ethisch, godsdienstig, juridisch en cultureel. Terwijl natuurkundigen beslissingen nemen op basis van feiten, is het merendeel van de beslissingen omtrent een terminale patiënt niet van medisch-wetenschappelijke aard. Deze beslissingen zijn eerder gebaseerd op persoonlijke waarden en ethiek.
Daarom is het voor families en mensen in de gezondheidszorg een grote uitdaging, een terminale patiënt te verzorgen.
De principes en praktijken van de monotheïstische abrahamische godsdiensten, en in het bijzonder hun begrip van het evenwicht tussen tegengestelde waarden, is niet altijd in overeenstemming met de humanistische waarden en praktijken in de wereld.
Doelstellingen van deze verklaring
- De visie van de monotheïstische abrahamitische godsdiensten op waarden en praktijken presenteren, die relevant zijn voor een terminale patiënt, het welzijn van patiënten, familie, zorgverleners en voor ‘policy makers’ die één van deze godsdiensten aanhangen.
- De bekwaamheid verbeteren van beroepsmensen op het vlak van verzorging om een gelovige patiënt in zijn levenseinde en zijn familie beter te begrijpen, respecteren, leiden, helpen en bemoedigen. Religieuze of culturele waarden van de patiënt respecteren is niet alleen een godsdienstige maar ook een ethische bezorgdheid voor de staff in ziekenhuizen en andere faciliteiten waar patiënten van verschillende godsdiensten zijn.
- Wederzijds begrip en synergie in de hand werken tussen de verschillende benaderingen van de monotheïstische godsdienstige tradities en de seculiere ethiek aangaande godsdiensten, waarden en relevante praktijken voor een terminale patiënt.
Definitie
Een terminale patiënt wordt gedefinieerd als een persoon die aan een fatale ziekte lijdt, dus ongeneeslijk en onomkeerbaar, in een stadium waarin de dood zich naar alle waarschijnlijkheid binnen een termijn van enkele maanden zal aandienen, als gevolg van de ziekte of veroorzaakt door complicaties die er rechtstreeks mee te maken hebben, ondanks de beste diagnostiek en therapeutische inspanningen.
Lijden en sterven
Op het ogenblik dat wij de medische wetenschap toejuichen voor de vooruitgang om ziekten te voorkomen en te genezen, erkennen wij dat ieder wezen eens de dood ervaart.
De zorg voor terminale patiënten maakt deel uit van ons ‘stewardship’ van de goddelijke gave van het leven wanneer genezing niet meer mogelijk is, en is tevens onze verantwoordelijkheid voor de terminale patiënt (die dikwijls lijdt).
Holistische zorgverlening, met respect voor de persoon, moet de unieke humane, spirituele en godsdienstige dimensie van het sterven erkennen als fundamenteel objectief.
Deze benadering van de dood vereist medeleven, empathie en vaardigheid van ieder die in de verzorging van een terminale patiënt betrokken is, vooral van het verzorgend personeel dat verantwoordelijk is voor het psycho-sociologisch en emotioneel welzijn van de patiënt
Gebruik van technologie bij het levenseinde
Humane interventies door medische behandelingen en technologieën zijn alleen gerechtvaardigd in de context van de hulp die zij kunnen bieden. Vandaar dat het gebruik ervan een verantwoord oordeel vereist, namelijk of de behandelingen die het leven duurzaam maken en verlengen, werkelijk aan het doel van het menselijk leven beantwoorden, en of zij hun grenzen bereikt hebben. Wanneer de dood, ondanks de aangewende middelen imminent is, is het gerechtvaardigd de beslissing te nemen sommige vormen van medische behandeling te stoppen wanneer zij slechts een precair leven van lijden zouden verlengen. Zelfs wanneer de vastberaden wil om de dood te vermijden, onredelijk zwaar lijkt, moeten wij al het mogelijke doen om moed te geven, en pijn en symptomen effectief te verzachten, om aanwezig zijn, emotionele en spirituele zorg te bieden aan de patiënt en zijn familie, in voorbereiding op het overlijden.
De medische equipe en de bredere samenleving zouden het authentiek en onafhankelijk verlangen van een stervende patiënt moeten respecteren, om zijn leven met aangepaste middelen voor een bijkomende korte periode te verlengen of in stand te houden.
Dat houdt de verlenging in van ademhalingsondersteuning, kunstmatige voeding en hydratatie, chemotherapie, radiotherapie, antibiotica, drukapparatuur en andere.
Dit verlangen kan even goed door de patiënt zelf geuit worden toen hij ertoe in staat was of, wanneer hij er niet meer toe in staat is, door een medische richtlijn die hij voordien gegeven had, door een vervangende persoon of het getuigenis van leden van de naaste familie.
Deze benadering betekent zowel respect voor het leven als respect voor de onafhankelijkheid, dat niet alleen geldt wanneer het in akkoord is met de zorgverlener.
Leden van de geestelijkheid worden dikwijls geconsulteerd door de familie om bij deze beslissing te helpen.
In het geval van een praktiserende of devote patiënt of wanneer rechtstreekse verwanten praktiserend of devoot zijn, zou een relevant lid van de geestelijkheid moeten geconsulteerd worden.
Afwijzing van euthanasie en geassisteerde zelfmoord
De kwesties van duurtijd en zin van het menselijk leven behoren eigenlijk niet tot het domein van het verzorgend personeel, aangezien hun verantwoordelijkheid erin bestaat, de beste zorgen te verlenen voor de ziekte en de maximale zorgen voor de zieke.
Wij verzetten ons tegen elke vorm van euthanasie – dat is de directe, weloverwogen handeling met de bedoeling het leven te ontnemen – en ook tegen geassisteerde zelfmoord – dat is de directe, weloverwogen ondersteuning met de bedoeling zelfmoord te plegen – omdat zij in tegenspraak zijn met de onvervreemdbare waarde van het mensenleven, en bijgevolg inherent een kwaad zijn, maar ook moreel en godsdienstig, en zij zouden zonder uitzondering moeten verboden worden.
De gemeenschap als steun
Wij benadrukken het belang van de ondersteuning van de gemeenschap bij het tot stand komen van een beslissing, die een stervende patiënt en zijn familie ondergaat. De plicht om zieken te verzorgen vraagt van ons ook dat structuren en instellingen hervormd worden die verzorging en godsdienstige zorgverlening bieden. Wij moeten er als samenleving voor zorgen, dat het verlangen om geen financiële belasting te zijn, de patiënt niet in de verleiding brengt eerder voor de dood te kiezen dan verzorging en ondersteuning te krijgen, zodat hem de mogelijkheid geboden wordt om de resterende tijd comfortabel en rustig door te brengen.
Voor praktiserende of devote patiënten en families bestaan meerdere vormen van ondersteuning door de gemeenschap, die de reflectie vergemakkelijken door het gebed van de betrokken partijen, en door medisch, godsdienstig en ander gepast advies. Dat is een godsdienstige plicht van alle leden van de geloofsgemeenschap, overeenkomstig ieders verantwoordelijkheid.
Spirituele zorgen
De grootste bijdrage om het stervensproces menselijk te maken, die door verzorgend personeel en gelovige mensen kan geboden worden, is hun gelovige en hoopvolle aanwezigheid. Spirituele en godsdienstige bijstand is een fundamenteel recht van de patiënt en een plicht van de geloofsgemeenschap. Ook specialisten in palliatieve zorgen bevestigen deze belangrijke bijdrage. Door de noodzakelijke interactie tussen de fysieke, psychologische en spirituele dimensies van een persoon, en de plicht de persoonlijke geloofsovertuiging te respecteren, zijn alle zorgsverleners door hun taak verplicht, voorwaarden te scheppen waardoor de godsdienstige bijstand verzekerd wordt voor iedereen die er expliciet of impliciet om vraagt.
Promotie van palliatieve zorgen
Elke terminale patiënt zou de beste volledige palliatieve zorgen moeten krijgen – fysiek, emotioneel, sociaal, godsdienstig en spiritueel. Het relatief nieuw domein in de geneeskunde van palliatieve zorgen heeft veel vooruitgang gemaakt en is in staat aan stervende patiënten en hun familie volledige en efficiënte ondersteuning te bieden. Daarom stimuleren wij palliatieve zorg voor de patiënt en zijn familie, op het einde van het leven. Het doel van palliatieve zorgen is een betere levenskwaliteit te bieden aan patiënten die lijden aan een ongeneeslijke en vooruitschrijdende ziekte, ook als hun ziekte niet kan genezen worden, en op die manier de edele humane toewijding uit te drukken om voor elkaar zorg te dragen, vooral wanneer iemand lijdt. Palliatieve zorgen om verlossing te bieden, die aangeboden worden door een georganiseerd en goed gestructureerd systeem, zijn belangrijk om de oudste zending van de geneeskunde waar te maken : « verzorgen wanneer er geen genezing is ». Wij moedigen beroepsmensen en studenten aan zich in dit domein van de geneeskunde te specialiseren.
Besluit
Gebaseerd op de argumenten en verantwoording die in dit document uiteengezet worden, delen de drie monotheïstische abrahamitische godsdiensten dezelfde doelstellingen en zijn zij het volledig eens in hun benadering van situaties die met het levenseinde te maken hebben.
Bijgevolg verklaren wij :
- Euthanasie en geassisteerde zelfmoord zijn moreel en intrinsiek verkeerd en zouden zonder uitzondering moeten verboden worden. Iedere drukuitoefening en actie op patiënten om hen te overtuigen een einde te maken aan hun leven, wordt onvoorwaardelijk verworpen.
- Niemand in de gezondheidszorg zou mogen onder druk gezet of gedwongen worden om rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken te worden bij het weloverwogen overlijden van een patiënt door geassisteerde zelfmoord of iedere vorm van geassisteerde zelfmoord, vooral wanneer dit indruist tegen de godsdienstige overtuiging van de zorgverlener. In de loop der jaren werd gewetensbezwaar tegen daden die indruisen tegen de wet, gunstig onthaald. Dit blijft geldig, ook als dergelijke daden op sommige plaatsen, door bepaalde groeperingen of burgers wettig verklaard werden,. Morele bezwaren rond kwesties van leven en dood vallen onder de categorie van het gewetensbezwaar, dat universeel zou moeten gerespecteerd worden.
- Wij bemoedigen en steunen degelijke en professionele beschikbaarheid van palliatieve zorgen, overal en voor iedereen. Zelfs wanneer de dood een moeilijke last om dragen is, engageren wij ons moreel en godsdienstig om bemoediging, verlichting van pijn, nabijheid, spirituele bijstand aan de persoon en zijn familie te verzekeren.
- Wij steunen wetten en een overheidspolitiek die het recht en de waardigheid van de persoon in zijn terminale levensfase beschermen, door euthanasie te vermijden en palliatieve zorgen te bevorderen.
- Vanuit sociaal oogpunt, moeten wij ons engageren opdat de wens van patiënten om geen last te zijn, hun niet het gevoel zou geven nutteloos te zijn en dat zij integendeel verdienen hun leven waardig te leven en verzorgd te worden tot aan het natuurlijk einde.
- Alle beroepsmensen in de gezondheidszorg zouden de nodige voorwaarden moeten scheppen om godsdienstige bijstand te waarborgen aan iedereen die erom vraagt.
- Wij engageren ons voor het gebruik van kennis en wetenschappelijk onderzoek voor een politiek beleid dat verzorging, sociaal, emotioneel, fysiek en spiritueel welzijn in de hand werkt, dat een maximum aan informate en zorg versterkt aan personen die met dodelijke ziekten geconfronteerd worden.
- Wij engageren ons om onze gemeenschappen in bio-ethische kwesties te betrekken, die te maken hebben met het levenseinde om ons te ontfermen over wie lijden en sterven.
- Wij engageren ons om het publiek te sensibiliseren voor palliatieve zorgen, door een aangepaste opleiding waarbij hulpmiddelen ontwikkeld worden voor de behandeling van lijden en dood.
- Wij engageren ons verlichting te bieden aan de familie en naasten van patiënten die op het punt staan te sterven.
- Wij doen een oproep tot politici en beroepsmensen in de gezondheidszorg om de ruime leer van de abrahamitische godsdiensten te leren kennen teneinde betere zorgen te kunnen bieden aan stervende patiënten en hun familie, in functie van hun respectieve godsdienstige tradities.
- Wij zijn vastbesloten om andere godsdiensten en alle personen van goede wil in de wereld, in deze kwesties te betrekken.
vert. Maranatha-gemeenschap