“Fides et Ratio” – 20 jaar – Een vooruitziende encycliek

  • This post is also available in: Français
  • This post is also available in: English

Op 14 september viert de kerk de twintigste verjaardag van de publicatie van de encycliek “Fides and Ratio” van Johannes Paulus II.

De H. Johannes Paulus II nodigt alle mensen uit, vooral hoger opgeleide vrouwen en mannen, tot de stoutmoedige en rigoureuze uitoefening van de vormende rede van hun zijn, voorbij hun verschillen, om de waarheid te bereiken.

Hij dringt aan op de edelheid en het beslissende belang van wat hij zonder onderscheid “rede” noemt, “de filosofische rede”, “de juiste rede”, of “de filosofisch-religieuze rede” die alle mensen gemeen hebben.

“De hedendaagse verhouding van geloof en rede vereist een subtiel onderzoek, omdat beide zonder de ander verarmd en verzwakt zijn. Het verstand zonder de bijdrage van de openbaring is zijwegen ingeslagen, die het gevaar inhouden dat het zijn einddoel uit het oog verliest. Het geloof waaraan het verstand ontbreekt, heeft de nadruk gelegd op gevoel en ervaring en loopt daarmee het risico dat het geen universeel aanbod meer is. Het is een illusie te menen dat het geloof grotere overtuigingskracht bezit tegenover een zwakke rede: integendeel, het loopt het grote gevaar te verworden tot mythe respectievelijk bijgeloof. In dezelfde mate zal het verstand dat geen rijp geloof voor zich heeft, nooit aanleiding zien om de blik te richten op de nieuwheid en de radicaliteit van het zijn (n°48).

“Hoe meer de mens de werkelijkheid en de wereld leert kennen, des te beter leert hij zichzelf kennen in zijn uniciteit, terwijl bij hem steeds indringender de vraag naar de betekenis van de dingen en van zijn eigen bestaan opkomt. … Een eenvoudige blik op de geschiedenis van de oudheid toont duidelijk dat in verscheidene streken van de aarde met heel verschillende culturen, op hetzelfde ogenblik dezelfde grondvragen opdoken, die de gang van het menselijke bestaan karakteriseren: Wie ben ik? Waar kom ik vandaan en waar ga ik heen? Waarom is er het kwade? Wat zal er na dit leven zijn? (n° 1). 

Gedurende de laatste twintig jaar, vooral in de geneeskunde en de biologie, is het relativisme onverbiddelijk voortgeschreden gegaan.

Het relativisme ontkent de mogelijkheid om de eerste waarheid van een handeling, de objectiviteit ervan, te verkondigen in de zin dat men aanvaart dat er een realiteit bestaat die een betekenis en een consistentie heeft, onafhankelijk van het wetende subject.

Relativisme leidt, wat betreft de kennis, tot scepticisme; met betrekking tot moraliteit, tot “moraliteit à la carte”; en met betrekking tot religie, onverschilligheid.

Geconfronteerd met deze dwangmatige overtreding op alle gebieden, claimt de filosofie niet langer een echt discours van waarheid. Emotivisme heeft de rationaliteit vervangen.

De wetenschap geeft toe dat haar waarheid een benadering is en progressief.

Geconfronteerd met de relativistische spot die het heilige ontkleedt, verschijnt het geloof steeds meer als een ruimte die aanleiding kan geven tot rationaliteit.

Meer dan een dialoog – een articulatie – tussen geloof en rede, zoals de H. Johannes Paulus II vroeg, is het vandaag noodzakelijk om in de uitgebreide ruimte van rationaliteit opnieuw te investeren, omdat deze helaas in een crisis verkeert.

Zoals J.Ratzinger-Benedictus XVI vaak heeft gezegd, is het vandaag absoluut noodzakelijk om de rede te bevrijden uit de kooi waar het rationalisme deze heeft ingesloten, om de ruimte van zijn oefening opnieuw uit te breiden. Dit is nodig zodat de wetenschappen, in concreto de biologie en geneeskunde, niet alleen blijven weten wat ze realiseren, maar de diepe en ultieme betekenis van wat ze doen begrijpen en dus over de normatieve (ethische, morele) criteria beschikken, die hen in staat stellen hun acties te reguleren (hen vertellen wat ze wel of niet kunnen doen).

Prof.Dr.Bernard Ars

President FIAMC.