VOL. 74, N° 4 (2005)

Editorial

EDITORIAL

Resumé

Cet article met en évidence Ie travail important livré par Ie Groupe Européen d’Ethique des Sciences et des Nouvelles Technologies (GEE). Un aperçu des activités de la période 2000-2005 a été tout récemment publié.

Le président de la Commission Européenne, José Manuel Barroso, a nommé Ie 19 octobre dernier les 15 nouveaux membres du GEE pour la période 2005-2009.

L’auteur regrette Ie manque d’intérêt des médias pour Ie travail magnifique élaboré par ce groupe d’étude et beaucoup d’autres  institutions européennes.

Dr. Paul Deschepper

Ten geleide

EDITORIAAL

“De ‘European Group on Ethics’ (EGE) speelt een belangrijke rol in het ethisch debat op het vlak van de Europese Unie”, dit zijn woorden van José Manuel Barroso, voorzitter van de Europese Commissie.

Het eerste initiatief tot het oprichten van een ethisch platform werd in november 1991 genomen door de toenmalige voorzitter van de Europese Commissie Jacques Delors. Hij besloot de ethiek in te bouwen op het niveau van de besluitvorming inzake research en moderne biotechnologie.

Het EGE werd uiteindelijk op 16 december 1997 gesticht. Er zijn twaalf leden en zij worden benoemd op basis van hun competentie. Zij komen uit de lidstaten van de EU maar vertegenwoordigen geenszins de lidstaat. De leden worden benoemd voor een mandaat van drie jaar.

De European group on Ethics werkt op drie beleidsniveaus: het economische, het politieke en het sociale. Het EGE is een onafhankelijke, pluralistische en multidisciplinaire instelling die de EU adviseert inzake de ethische aspecten van wetenschap en nieuwe technologie. Zij bestudeert vraagstellingen op verzoek van de Europese Commissie en zij kan ook zelf initiatieven nemen. Het Europese Parlement en de Raad van Ministers (Council of Ministers) kunnen het EGE wijzen op bepaalde feiten of problemen.

Het EGE organiseert meetings, studiedagen en hoorzittingen en vraagt het advies van experten. Alle meningen en adviezen worden gepubliceerd via internet, de pers en directe mailing. De website van het EGE is als volgt: http://europa.eu.int/comm/european_group_ethics/index_en.htm. De zetel bevindt zich in het hoofdgebouw van de Europese Commissie, Berlaymont Building, Wetstraat 200, 1049 Brussel.

Onlangs publiceerde het EGE een verslag van de activiteiten over de jaren 2000-2005.

Volgende opinies werden gepubliceerd:

  • Ethical aspects of Patenting Inventions Involving Human Stem cells (Ethische aspecten van het patenteren van ontdekkingen over stamcellen);
  • Ethical Aspects of Clinical Research in Developing Countries (Ethische aspecten van klinische research in ontwikkelingslanden);
  • Ethical Aspects of Genetic Testing in the Workplace (Ethische aspecten van genetische testen in het beroepsmilieu);
  • Ethical Aspects of Umbilical Cord Blood Banking (Ethische aspecten van het stockeren van navelstrengbloed);
  • Ethical Aspects of ICT Implants in the Human Body (Ethische aspecten van implantaten voor informatie- en communicatietechnologie). Dit laatste geeft een prachtig overzicht van alle mogelijke implantaten die reeds toegepast worden en van diegene die in ontwikkeling zijn.

Verder zijn er nog zes verslagen van rondetafelbesprekingen over bovenvernoemde onderwerpen. Gedurende dit mandaat heeft het EGE ook een nieuwsbrief uitgebracht: ‘Ethically Speaking”. Hierin worden verslagen gepubliceerd over ethische analyses die in de verschillende lidstaten werden gehouden met de bedoeling een brug te slaan tussen de EU en de Europese lidstaten. Van deze nieuwsbrief werden ongeveer 1.500 exemplaren gestuurd aan organisaties en diverse personen. De website van het EGE is echter de belangrijkste spreekbuis geworden sedert de stichting in 2001. In 2004 werd deze site bezocht door 104.523 inwoners van de EU en 28.100 uit landen die niet tot de EU behoren. Er is een groeiende interesse voor alle publicaties van het EGE.

Op 19 oktober 2005 heeft de voorzitter van de Europese Commissie, de heer José Manuel Barroso, de vijftien EGE-leden benoemd voor de periode 2005-2009. De benoeming van negen leden werd verlengd en zes nieuwe leden werden toegevoegd. We noteren met genoegen de benoeming van prof. dr. Glasa, vertegenwoordiger van Slowakije bij de FEAMC, evenals van prof. dr. Günter Virt uit Oostenrijk die regelmatig voordrachten houdt op de congressen van FIAMC en FEAMC.

Op de agenda van de nieuwe ploeg staan nanogeneeskunde en stamcelonderzoek vooraan op het programma.

Contact kan worden opgenomen met dr. Michael D. Rogers, hoofd van het EGE-secretariaat, Michael.Rogers@cec.eu.int of met de hoger vermelde webstek.

Deze korte toelichting heeft de bedoeling de aandacht te vestigen op het prachtige werk geleverd door deze en vele andere Europese instellingen, die spijtig genoeg in de media te weinig belangstelling genieten.

Dr. Paul Deschepper

Teksten / Texts

L’enfant à naître. Identité conceptionelle et gestation psychique L’identité conceptionnelle. Tout se joue-t-il avant la naissance?

GESTATION PSYCHIQUE

L’intérêt pour l’étude psychologique ou psychopathologique de la grossesse n’est pas récent. Les travaux sur la folie des femmes enceintes ou des nouvelles accouchées datent du XIXème siècle, avec les écrits d’Esquirol et de Victor Marcé. Cependant, le sujet connaît un engouement incontestable depuis 1960, avec des auteurs comme Winnicott, Bibring, Racamier, Brazelton, etc., et les nombreuses recherches parues ces dernières années ne démentent en rien l’enthousiasme des chercheurs pour cette période de la vie, en dépit de l’insuffisance des moyens consacrés à l’accompagnement psychique de la grossesse.

Après un premier ouvrage consacré à la révolution conceptionnelle, « L’embryon sur le divan (1) », Benoît Bayle, psychiatre hospitalier et docteur en philosophie, vient de publier ce printemps 2005 deux ouvrages : « L’enfant à naître. Identité conceptionnelle et gestation psychique » et « L’identité conceptionnelle. Tout se joue-t-il avant la naissance ? ». La démarche de cet auteur est originale et s’explique par son cheminement personnel : en 1985, encore étudiant, impressionné par l’angoisse des femmes suivies dans le service de fécondation in vitro, il décide de consacrer une recherche sur les implications psychologiques de la procréation artificielle chez la femme stérile (p. 257). « L’enfant à naître » se situe à la croisée de ces deux chemins. D’un côté, la révolution procréatique impose de mieux connaître la place qu’occupent la conception et la période prénatale dans le développement psychologique de l’être humain. De l’autre, l’accompagnement des femmes enceintes, mais aussi des enfants ou des adultes, souligne  l’existence  de problématiques psychopathologiques qui émergent dès la conception de l’enfant et qui marquent son développement. A nous de savoir les repérer précocement et d’en repérer les enjeux ».

Développement psychologique

Ce questionnement l’incite peu à peu à explorer la gestation psychique, ce qu’il propose de manière approfondie dans cet ouvrage. « Ne faut-il pas d’abord comprendre la procréation humaine “naturelle” avant de considérer la scène conceptionnelle artificielle?» Une autre question fonde tout spécialement son approche psychopathologique de la conception humaine : «pouvons-nous repérer l’émergence de troubles du développement psychologique dès la conception ? »

Les 7 études psychopathologiques

Délaissant les aspects historiques et bioéthiques, il propose sept études psychopathologiques détaillées. La première est consacrée à l’enfant de remplacement, conçu pour remplacer un frère aîné mort et étudie les rapports psychopathologiques qui unissent le deuil et la conception humaine à travers de très nombreuses expériences cliniques. D’autres études explorent les rapports entre conception et traumatisme sexuel (viol, inceste…), entre conception et pathologie mentale (schizophrénie, névrose, dépression, alcoolisme…). Une étude porte sur les enfants issus de procréations médicalement assistées.

Un chapitre consacré au déni ou négation de grossesse montre a contrario l’élaboration psychique qui s’effectue au cours de la grossesse et l’importance de la relation psychoaffective entre la mère et l’être en gestation.

Survivance périconceptionnelle

S’intéressant, à travers ces études, à la biographie de l’être humain conçu, Benoît Bayle échafaude quelques concepts psychologiques originaux comme la survivance périconceptionnelle. Les survivants de la période périconceptionnelle et prénatale sont des embryons et des fœtus qui survivent à la mort d’un ou plusieurs embryons ou fœtus issus de la même scène conceptionnelle : naissance après plusieurs avortements provoqués, conception sous stérilet, survie d’un embryon après réduction embryonnaire, congélation et destruction d’embryons surnuméraires… Les nombreuses expériences relatées montrent combien l’histoire conceptionnelle de chaque être conçu influence parfois lourdement son devenir psychologique. Ces travaux relatifs à la survivance offrent un cadre psychologique particulièrement adapté pour comprendre l’impact des procréations artificielles sur le développement de l’enfant, par exemple dans le cas du transfert embryonnaire multiple. Le fait de réimplanter trois embryons et que seul l’un d’eux survive peut-il marquer le développement psychologique de l’embryon survivant ?

Embryon : nidification psychique

Pour achever ce parcours Benoît Bayle apporte sa « contribution à l’étude psychologique de la grossesse ». Sous ce titre, il opère un renversement inhabituel : envisager la période prénatale comme une étape du développement psychologique de l’être humain conçu. Ce n’est donc plus la femme qui se trouve au centre de son analyse (même s’il cite de nombreux travaux qui lui sont consacrés), mais l’être humain conçu dont il envisage le développement psychologique anténatal. L’être humain conçu effectue non seulement sa nidation biologique, mais aussi sa nidification psychique : il doit s’implanter dans la psyché maternelle qui va lui offrir en retour un espace psychique contenant. C’est aussi par sa présence que la femme va connaître les bouleversements émotionnels de la gestation. La constitution de cet espace psychique s’effectue alors, selon Benoît Bayle, en empruntant deux directions : celle de la femme qui devient mère, avec son histoire propre ; mais aussi, ce qui est nouveau, celle de l’être humain conçu, doté d’une identité conceptionnelle psychosocioculturelle (pour ne pas dire psychique, terme qui risque d’être interprété au-delà de la signification que l’auteur lui prête). L’auteur cite ainsi un exemple convainquant : la femme ne porte pas psychiquement un enfant de la même manière selon qu’il est issu de la tendresse de l’homme qu’elle aime, ou selon qu’il est issu d’un viol. Il observe alors le processus de « subjectivation réciproque » à l’œuvre : l’être humain conçu subjective la femme qui le porte en la faisant « mère d’une certaine manière » en fonction de sa propre identité conceptionnelle (comme par exemple, dans la situation extrême du « devenir mère » d’un enfant issu du viol) ; réciproquement, la femme participe à la subjectivation de l’être humain conçu au cours de la grossesse. Il existe ainsi une véritable intersubjectivité prénatale (qui ne néglige guère pour autant la place qu’occupe l’homme devenant père).

« L’enfant à naître » constitue ainsi une approche inédite de la gestation psychique, qui définit les nouveaux contours de l’embryon humain et de son identité conceptionnelle. Un livre certes assez technique, plutôt destiné à un public professionnel, mais indispensable pour tous ceux qui s’intéressent à l’être humain conçu « dès sa première forme embryonnaire », ainsi qu’à tous ceux qui travaillent autour de l’accompagnement des femmes enceintes en difficulté.

Des repères pour soigner

Cette étude de l’identité conceptionnelle et de la gestation psychique intéresse tous les âges de la vie, depuis l’embryon humain jusqu’à l’adulte, puisqu’une psychopathologie conceptionnelle peut s’exprimer à travers le temps, concernant aussi bien la femme enceinte que le nourrisson, l’enfant, l’adolescent ou l’adulte. Cet ouvrage propose des repères pour savoir l’identifier et le soigner.

L’IDENTITE CONCEPTIONNELLE

L’autre ouvrage de Benoît Bayle, « L’identité conceptionnelle. Tout se joue-t-il avant la naissance ? » est un recueil d’articles déjà parus et d’interventions inédites autour de la nouvelle scène conceptionnelle, de la clinique prénatale et de la filiation. On y trouvera des articles cliniques spécialisés, ainsi qu’une conférence sur la grossesse qui résume l’essentiel du travail de l’auteur.

Varia

Debat: Toekomst van de Sint-Lucasvereniging Débat: Avenir de la Société Médicale de Saint-Luc

Onze nationale vergadering ging door op 8 oktober 2005 in de prestigieuze abdij van Grimbergen, onze nationale zetel. Het kader was grandioos en de organisatie verliep vlekkeloos. Na een interessante voordracht over stamcelonderzoek door dr. Koen Theunissen, oud-medewerker van prof. Catherine Verfaillie, volgde een debat onder de aanwezige leden. Het debat ging over een vitaal onderwerp: het bestaansrecht van de Sint-Lucasvereniging binnen de gezondheidszorg, en dit op basis van haar spirituele gerichtheid. Nadien een rondleiding door de kloostergangen en een eredienst in de sacristie met haar uniek houtsnijwerk en schilderijen. Alles was die voormiddag perfect en toch bleef de opkomst bijzonder laag: naast de leden van het bestuur waren de aanwezigen op één hand te tellen.

Ondanks het geringe aantal deelnemers verliep het debat geanimeerd en diepgaand. Iedereen bracht zijn mening en het geheel weerspiegelde zeer goed de mentaliteit en visie binnen Sint-Lucas vandaag. Daarom hebben wij het initiatief genomen de inhoud van de verschillende interventies op het debat in deze nieuwsbrief te publiceren. Het gaat voor het overgrote deel niet om notities, maar om teksten die achteraf door de auteurs zelf zijn herwerkt, zodat ze er zich volledig kunnen in terugvinden.

Inleiding: dr. Paul Deschepper (pneumoloog o.r. Sint-Niklaas)

De voorzitter verwijst naar de suggestie van prof. van Ypersele om op de algemene vergadering een discussie te openen over de doelstellingen van Sint-Lucas, zodat deze haar werking kan aanpassen aan de actuele vraag van de leden. Bijvoorbeeld rond het thema: ‘Hoe kan Sint-Lucas meewerken aan de spirituele ontwikkeling van haar leden?’

De doelstellingen van Sint-Lucas zijn duidelijk verwoord op de webstek (www.smslgv.be): “De Sint-Lucasvereniging wil de schakel zijn tussen de christelijke geloofsovertuiging en de medische praktijk.

Vanuit een christelijk geïnspireerde visie wil ze tegemoet komen aan de geestelijke en culturele aspiraties van haar leden.

Ze geeft informatie aan christelijk geïnspireerde ziekenhuizen met het oog op de toepassing van de christelijke waarden in de gezondheidszorg”.

Praktisch vervullen we deze doelstellingen vooral door het publiceren van de Acta Medica Catholica. Dit is het enige medische tijdschrift waarin, naast artikels over medische ethiek, moraal en medisch recht, ook publicaties verschijnen over spiritualiteit en het promoten van een katholieke levensvisie, zowel in de private praktijk als in het ziekenhuis.

Een vereniging die in 1922 werd gesticht, wordt nogal gemakkelijk beschouwd als conservatief en gescleroseerd. Wanneer we echter constateren dat onze website (operationeel sedert 1 januari 2000) in oktober 2005 de kaap van de 100.000 bezoekers heeft overschreden – soms meer dan 200 per dag – mogen we besluiten dat deze elektronische versie van onze publicaties juist voldoet aan de wensen van onze tijd en aan de aspiraties van de jongere generatie.

In deze tijd, waarin alle verenigingen erop achteruitgaan, staan wij voor de uitdaging te vernieuwen en andere wegen in te slaan. Voor volgend jaar denken we aan bezinningsweekends voor artsen, aan een cursus christelijke antropologie (dr. Ars: zie agenda), aan een symposium met de verplegenden over ‘Spiritualiteit in de zorg’, het wereldcongres te Barcelona over ‘Geneeskunde en armoede’, enz.

Ik maak van de gelegenheid gebruik om alle medewerkers van de raad van bestuur hartelijk te danken voor hun niet-aflatende inzet en voor de uitstekende samenwerking.

Prof. dr. IIse Kerremans (Europees transplantcoördinator, RUG)

Dr. Kerremans ziet een stijgende vraag naar spirituele vorming. Zo gaf ze recent twee voordrachten te Roeselare over: ‘Hoe bidden met zieken?’. Telkens waren er 150 aanwezigen! Aan 70 van de 120 Amerikaanse universiteiten is spiritualiteit in het curriculum opgenomen. Niet exclusief de christelijke spiritualiteit, maar de grote levensvragen worden er besproken: het waarom van het lijden bijvoorbeeld. En men zoekt hoe met dit lijden om te gaan en het een zin te geven.

We moeten als christen afleren de indruk te wekken dat wij komen zeggen hoe het moet. Maar we zouden meer een getuigenis moeten zijn van de toegevoegde waarde van het spirituele in de hoogtechnologische geneeskunde. Daarvoor is het belangrijk een ruggensteun te krijgen van lotgenoten, bijvoorbeeld tijdens een bezinningsweekend. Wij zijn in de minderheid, wij moeten steun zoeken bij elkaar, kunnen bespreken en oefenen hoe wij ons moeten gedragen om stand te houden. In elk geval is het thema ‘spiritualiteit in de zorg’ zeer fundamenteel geworden als men nog wil zien wat ons zin geeft in een door techniek beheerste omgeving.

Wanneer men met collega’s spreekt over de Belgische Geneesherenvereniging Sint-Lucas valt het op dat zij een volledig verkeerd beeld hebben van onze vereniging. Al te vlug worden wij geassocieerd met het instituut Kerk en worden wij gezien als uiterst conservatief en behoeders van een extreem orthodoxe leer, met andere woorden: we krijgen de stempel van oubollig, muffig en volledig uit de tijd.

Het is daarom onze taak aan te tonen dat dit beeld niet met de waarheid strookt. Als katholieke artsen hebben wij een essentiële rol in de zingeving van ons beroep maar ook in het zoeken naar de bronnen van de religieuze zingeving van de ons toevertrouwde patiënten. De vraag naar de zin van het lijden kunnen we niet beantwoorden, maar we moeten wel leren met onze patiënten te praten over datgene wat hen nog zin geeft in het lijden. Deze uitdaging zullen we alleen aankunnen wanneer we bij onszelf beginnen.

Als artsen worden we overstelpt met een aanbod van wetenschappelijke vergaderingen, maar wagen wij het ook eens een weekend samen te komen om ons te bezinnen over onze eigen doelstellingen, eens samen te bidden?

Vaak wordt gezegd dat we als katholieken in ballingschap leven, maar dan moeten we als katholieke artsen elkaar helpen om deze moeilijke tijd te overleven en dit in solidariteit.

Wij zijn geen vereniging van eliteartsen maar wel van artsen met een hoogstaande vakkennis, gefundeerde ethische idealen en diep geworteld in het gebed. Vooral door dit laatste zijn we volledig tegendraads, maar ons voorbeeld zal aantonen dat we het dan nog bij het rechte einde hebben.

Hiervoor hebben we elkanders steun dringend nodig. Ik denk vooral ook aan onze jonge, beginnende collega’s, vol idealisme maar die al vroeg geconfronteerd worden met de harde werkelijkheid. Ook zij hebben onze steun hard nodig.

Concreet denk ik aan een weekend rond zingeving. Bijvoorbeeld in de abdij van Zevenkerken, maar open voor alle levensbeschouwingen. Ik zou ook de verpleegkundigen en de ziekenhuisaalmoezeniers uitnodigen. Verpleegkundigen en aalmoezeniers kunnen ons veel duidelijker zeggen waar wij, ‘orgaanspecialisten’, de mens als geheel uit het oog verliezen. In alle deemoed kunnen wij zoveel van elkaar leren. Een weekend samenzijn, betekent ook dat het vertrouwen groeit en men dingen kan zeggen die misschien niet zo aangenaam zijn.

Le Dr. Bernard Ars (agrégé de l’enseignement supérieur, otorhinolaryngologie, réadaptation ouïe-parole)

Le Docteur Bernard Ars approuve pleinement les propos du Docteur Ilse Kerremans. Il insiste par ailleurs sur l’importance des trois points suivants:

–     définir clairement le public cible,

–     mener une action structurée, avec objectifs concrets et méthodes directes,

–     et optimaliser les moyens actuels que sont la revue et le site web.

Il propose concrètement l’organisation par la Société Médicale Saint Luc d’un cycle de cours post-universitaires, qui pourraient fournir des points d’accréditation et qui serait validé par un certificat. Ce cycle aurait pour mission:

–     de procurer une formation en anthropologie chrétienne, intégrant l’examen des conséquences éthiques de la vision de la « personne humaine » dans les grands domaines de son agir;

–     de fournir une éducation à la pratique chrétienne du métier médical: respect inconditionnel de tous les patients, attention personnalisée à chacun, temps consacré, propreté vestimentaire, politesse, ponctualité, ordre et soin des locaux d’examens,…

–     un weekend « retraite – réflexion – méditation » pourrait être envisagé.

Ce type de formation n’est plus offert actuellement dans les grandes écoles de médecine. Il répondrait à un réel besoin.

Les médecins catholiques ou ceux qui souhaitent s’initier, ou tout simplement s’informer pourraient ainsi trouver « réponse » dans la Société Médicale Belge de Saint-Luc.

Dr. Raymond Lenaerts (huisarts, Antwerpen)

Dr. Lenaerts verwijst naar de nationale vergadering van St.-Lucas te Antwerpen, een tiental jaar geleden, waar over hetzelfde thema werd gedebatteerd. Prof. Ed. Bonné s.j. merkte toen op dat de tijd van de grote vergaderingen voorbij was en men eerder moest werken met kleine groepen, waarbinnen het impact op het innerlijke ook veel groter is. Zo zijn er te Antwerpen sedertdien tweemaal per jaar vergaderingen georganiseerd, meestal met spiritualiteit maar ook met geloofszaken en ethiek als onderwerp. Het waren kleine bijeenkomsten van een 25 personen, gevolgd door discussie. Spijtig genoeg hebben die bijeenkomsten te weinig blijvende diepgang behouden en is er nood aan continuïteit in deze kleine groepswerking.

Merkwaardig is dat vele artsen, nochtans geïnteresseerd in deze materie, vaak de Acta Medica Catholica niet kennen: ze worden door ons niet bereikt. Terwijl de Acta wel gelezen en gewaardeerd worden in de milieus van theologie en pastoraal.

Le Dr. Nicole Ars (chercheur, T.B.F. Bruxelles)

Le Docteur Nicole Ars évoque la situation des jeunes médecins qui sont, eux aussi, en quête de plus de spiritualité. Leur position est très délicate. Ils devraient être abordés avec un maximum de prévenance: soutenus, mais non régentés. Le but étant de leur permettre de réaliser qu’ils ne sont pas seuls et certainement pas isolés.

L’idéal serait de faire connaître la Société de Saint-Luc dès l’université, ce qui encouragerait les étudiants et jeunes médecins à la contacter plus tard, au besoin.

De Heer Bart Hansen (theoloog, Leuven)

In mijn werk met jonge artsen stel ik eveneens vast dat de Acta Medica Catholica niet gekend zijn. Dat komt omdat die dokters reeds zo overbelast zijn met accrediteringspunten, zelf publiceren enz. Ze hebben geen tijd voor wat daarbuiten valt.

Een nieuwe mogelijkheid om via de website te werken wordt ons getoond op de site http://www.ethics.be, uitgaande van het tijdschrift Ethische perspectieven. Daar kan men naast de oude nummers ook de recente raadplegen, maar aan een bepaalde prijs. (Van de Acta zijn enkel de artikels van meer dan een jaar oud te raadplegen, om de abonnementen op het gedrukte blad niet te verliezen). Het is er ook mogelijk gegevens op de website in te tikken om lid te worden. De betaling kan met bankkaart gebeuren, of er kan een overschrijvingsformulier over de post gestuurd worden. Eén en ander is met dr. David te bespreken.

Dr. Guido Verstraete (gynaecoloog, Gent)

De term ‘katholiek’ geeft vaak aanleiding tot een identificatie met het Vaticaan, dat door velen wordt aanzien als een archaïsch instituut waarmee zeer moeilijk te dialogeren valt. Dit geldt bijvoorbeeld voor de problematieken rond de voortplanting. Maar het spreekt natuurlijk vanzelf dat de werking van het Vaticaan en de Kerk veel omvattender is dan deze standpunten over het seksuele.

Dr. Ars valt de spreker hierin bij en merkt op dat paus Benedictus XVI van bij het begin van zijn ambt de aandacht naar andere terreinen verplaatst heeft.

Dr. Deschepper deelt mee dat hij in zijn contacten met het bisdom (Gent) nooit enige restrictie of druk heeft ondervonden.

Prof. dr. Ephrem Eggermont (pediatrie, KUL)

Momenteel hebben alle verenigingen af te rekenen met een evolutie van stilstand. Dit is reeds enkele jaren zo: het is een constant verschijnsel. De jongerengroep springt niet meer tijdig in. Om eraan te werken moet naar nieuwe oplossingen gezocht worden. Bijvoorbeeld zoals de bijeenkomsten van kinderartsen: niet alleen de artsen onder elkaar, maar wel met gans hun gezin, in een aangepast kader.

In Vlaanderen zijn de mensen moeilijk naar buiten te lokken, er is geen debatcultuur. Dat merkt men bijvoorbeeld in de rubriek ‘lezersbrieven’ van de tijdschriften: er wordt nauwelijks gebruik van gemaakt.

Daarom is het belangrijk dat we niet altijd in dezelfde cirkeltjes ronddraaien. In The Lancetbijvoorbeeld zijn er zes artikels verschenen met beschouwingen over het einde van het leven in de verschillende godsdiensten. Dit is sterk aan te bevelen lectuur om de geest te openen.

Besluit

Misschien zal het sommigen verbazen, maar in de visie van deze sprekers is er dus geen plaats voor betweterij of superioriteitsgevoelens; evenmin een slaafs opvolgen van kant-en-klare voorschriften; maar wel een authentiek zoeken naar de waarheid en een bereidheid tot open dialoog, in alle bescheidenheid; en vooral een grote bezorgdheid om het rijke christelijke erfgoed, ook in de verzorgingssector.

Spiritualiteit is niet te vervangen door humanisme en filosofie: het is van een totaal andere orde en kwaliteit. Het opent een nieuwe, hogere dimensie in ons leven, waarvan we ons langzaam de rijkdom moeten eigen maken door ervaring, bijvoorbeeld door het ontdekken van een diepere waardigheid van de mens en van het leven. Spiritualiteit is niet het alleenrecht van een of andere religieuze doctrine, maar is inherent aan het functioneren van de mens. Het is een evolutie, een innerlijke weg waarop we ook rekening willen houden met het hogere in ons, en die ons voert naar de steeds levendiger ontmoeting met drie tegelijk: God, onszelf en de medemens (in ons concreet geval: de zieke mens). Verzorgers, artsen en patiënten zijn op die weg allen leerlingen, en ze hebben elkaar nodig om tot steeds betere antwoorden te komen op concrete problemen, net zoals ze ook de steun nodig hebben van bovenaf.

Is het geen mooie taak voor de Sint-Lucasvereniging aan die bewustwording mee te werken, en zich in te zetten voor kwetsbare waarden die dreigen door stress en oppervlakkigheid te verdwijnen? En dit uitgerekend in de medische sector die zoveel geconfronteerd wordt met de uitersten van leven en dood, lijden en onmacht.

Laten we voor die vereniging dus goed zorg dragen!

Dr. Luc Van der Plaetsen