Chers professeurs, chers confrères,

Je vous souhaite la bienvenue dans ce centre de recueillement des pères carmélites à Gand.

Cette année a été marquée par notre départ de la résidence Gésù où nous étions les hôtes pendant de longues années. Je m’empresse de remercier les pères jésuites pour leur bon accueil et leur bienveillance.

Nous sommes actuellement les bienvenus chez les pères norbertins à Grimbergen. Nous sommes persuadés que nous réaliserons du bon travail dans ce centre important de culture religieuse.

Les cercles de saint-Luc néerlandophones ont poursuivi leurs activités normales. Nous regrettons par contre le désintéressement envers notre revue Acta Medica Catholica au sein du cercle de Tournai. Le total des abonnements, s’élevant à 45 en 2003, est retombé à 27 en 2004.

Nous nous sommes toujours efforcés d’obtenir un équilibre entre les textes rédigés en français et en néerlandais. Une telle évolution est fort regrettable!

Nous avons l’intention de demander la collaboration de nos membres afin de nous procurer les adresses de confrères qui soutiennent les objectifs de la Société Médicale Belge de saint-Luc.

L’adaptation des statuts aux exigences de la loi du 2 mai 2002 doit être réglée avant le 1er janvier 2005. Je doute que nous soyons suffisamment nombreux pour pouvoir les approuver aujourd’hui. Une réunion statutaire extraordinaire est déjà prévue pour le 4 décembre à notre secrétariat de Grimbergen, Place de l’Eglise 1 à 9h30.

Notre site web est un succès. Nous remercions chaleureusement le docteur David pour son enthousiasme et sa persévérance.

Je suis persuadé que notre conseil d’administration et de rédaction continuera à travailler dans la même bonne entente afin de préserver l’avenir de la Société Médicale Belge de saint-Luc.

Dr. Paul Deschepper, président

Waarde proost, professoren, collega’s, beste vrienden,

Prof. dr. Peter Schmidt, prof. dr. Eggermont en dr. Bernard Ars hebben zich laten excuseren.

Van  harte  welkom  in  het bezinningscentrum van de karme­lieten in Gent. Onze beste dank aan de Gentse afdeling van de geneesherenvereniging Sint-Lucas die deze dag voortreffelijk heeft georganiseerd.

Dit jaar hebben we de residentie Gesù moeten verlaten, waar we decen­nialang te gast waren bij de paters jezuïeten. Langs deze weg wil ik ze danken voor de gastvrijheid en de hui­selijke sfeer die we er mochten onder­vinden.

Met open armen zijn we ontvangen bij de paters norbertijnen in Grimbergen; we hopen daar vrucht­baar werk te kunnen leveren in dit belangrijk centrum van geestelijke zorg.

De Nederlandstalige kringen heb­ben hun normale activiteiten voortge­zet; de aanwerving van nieuwe leden blijft echter een heikel punt.

Dankzij een uitstekende samen­werking kunnen we bogen op ons kwa­litatief hoogstaand tijdschrift Acta Medica Catholica. Het spreekwoord zegt dat goede waar geen krans behoeft, maar we zullen een extra inspanning moeten doen om de oplage op te drijven.

De aanpassing van de statuten aan de wet van 2 mei 2002 heeft ook veel energie opgeëist.

Straks dienen de nieuwe statuten goedgekeurd te worden om in regel te zijn met de wet tegen 1 januari 2005.

Onze website blijkt een succes te zijn; we rekenen op Luc David om dit verder uit te bouwen. We zijn hem veel dank verschul­digd voor zijn jarenlange inzet.

Ik hoop dat we met dezelfde verbe­tenheid verder zullen werken aan het voortbestaan en de groei van onze geneesherenvereniging Sint-Lucas.

Dr. Paul Deschepper, voorzitter

L’attitude de nos sociétés par rapport à la vie humaine est en train de changer de façon à la fois rapide et radicale. Des franges de plus en plus larges de la population estiment que certaines vies humaines, qu’il s’agisse d’embryons, de fœtus ou de personnes souffrant de handicap ou de maladies graves, ne méritent plus d’être respectées et prises en charge en toute circonstance. Certains, comme Mme Jeaninne Leduc (VLD) et M. Paul Wille (VLD), proposent de fournir un cadre légal au suicide assisté et d’étendre la dépénalisation de l’euthanasie aux déments et aux mineurs d’âge. Nous marchons à grands pas vers une banalisation de l’euthanasie : celle-ci est de plus en plus perçue par le public comme un acte médical répondant au droit d’un patient à obtenir qu’il soit mis fin à sa vie.

Remarquons tout d’abord que l’euthanasie n’est pas un acte médical, même si seul un médecin peut la pratiquer. L’euthanasie consiste à mettre intentionnellement fin à la vie d’un patient à sa demande. L’euthanasie n’a donc pas pour objectif de soigner ou de soulager les souffrances du patient mais – exclusivement – sa disparition. Un tel acte est contraire au serment d’Hippocrate et à tous les codes de déontologie médicale, y compris en Belgique. Il est pour le moins paradoxal qu’un médecin accomplisse, dans l’exercice de sa profession, un acte contraire à sa promesse solennelle de préserver et de protéger la vie humaine en toutes circonstances.

L’euthanasie, il faut le rappeler, transgresse un interdit fondateur de toute civilisation : « Tu ne tueras point ». La transgression de cet interdit, même dans des conditions limitées et spécifiques, revient à miner les fondements mêmes de notre démocratie. Celle-ci se fonde en effet sur le respect de l’autonomie et de la liberté individuelles. La vie en est une condition indispensable ainsi que le soulignent avec force des philosophes contemporains comme Jürgen Habermas et Léon Kass, en accord avec toutes les grandes traditions religieuses, chrétienne, juive, musulmane et bouddhiste.

Dans cette perspective du respect de la vie humaine, la loi actuelle suscite de graves inquiétudes. A fortiori, tout assouplissement ou élargissement de la loi actuelle, en particulier aux mineurs d’âge et aux déments ne saurait être acceptée. Elle serait un pas de plus vers une banalisation de l’euthanasie et l’accoutumance de notre société à l’idée qu’il existe des vies humaines qui ne valent pas la peine d’être vécues, des vies qui ont dès lors moins de valeur que d’autres vies qui répondent à certains critères de qualité. La vie de tout être humain quel que soit son état de santé, de handicap ou de souffrance conserve toute sa dignité et doit être respectée. Ceci implique que notre société, dans son ensemble et dans un esprit de solidarité, est tenue de prendre en charge de façon humaine et responsable tous ceux qui se trouvent dans une situation de grande détresse.

L’euthanasie, il importe d’y insister, n’est pas un droit subjectif : si un patient a le droit de demander l’euthanasie, il n’a pas droit à voir cette demande satisfaite. Si l’euthanasie était considérée comme un droit subjectif, ceci impliquerait l’obligation pour un médecin ou une institution d’accéder à toute demande d’euthanasie, dans les conditions prévues par le législateur. Comme l’euthanasie n’est pas un droit subjectif, l’application de la loi actuelle ne saurait être interprétée comme une obligation d’accéder à une demande d’euthanasie. Un médecin ou une institution qui refuse de pratiquer l’euthanasie n’enfreint pas forcément la loi, de la même manière que quelqu’un qui ne conduit pas n’enfreint pas le code de la route.

Toute personne, si elle le souhaite, doit pouvoir être accueillie dans une institution qui offre la garantie de ne pas pratiquer l’euthanasie. Pour cela il faut que de telles institutions puissent continuer à exister. Dans ces institutions, on mettra nécessairement tout en œuvre pour soulager les souffrances et fournir un accompagnement médical, affectif et spirituel adéquat. Il serait inadmissible que des pressions financières, voire morales, soient exercées sur des médecins ou des institutions pour les forcer à pratiquer l’euthanasie, un acte qui, encore une fois, n’est pas un acte médical et ne saurait être conçu comme s’inscrivant dans le cadre ou le prolongement des soins palliatifs.

Le respect des patients implique qu’ils aient accès à une information correcte et complète de la part des médecins et des institutions de soins. Celles-ci ont le devoir de faire savoir clairement et publiquement si elles accèdent ou non aux demandes d’euthanasie. Elles doivent également faire connaître les dispositions prises en matière de projet thérapeutique, de soins palliatifs et d’accompagnement des malades en fin de vie ainsi que les procédures suivies lors d’une demande d’euthanasie. Dans un domaine aussi important, la plus grande transparence s’impose.

L’euthanasie ne saurait en aucun cas être considérée comme un moyen de supprimer la douleur et d’éviter la prise en charge des patients en fin de vie. L’expérience nous montre que non seulement des soins médicaux appropriés, mais aussi l’écoute et l’amour témoignés par l’entourage du malade, suppriment presque toutes les demandes d’euthanasie. Les soins palliatifs, c’est-à-dire les soins de confort et de soulagement de la douleur en fin de vie, de même que l’écoute et l’accompagnement psychologique des patients, doivent être développés avec le soutien des pouvoirs publics, et cela dans toutes les institutions. Prenons conscience de nos responsabilités sur les plans individuel, familial et collectif vis-à-vis des personnes en proie à des souffrances insupportables : c’est par l’attention et les soins prodigués que nous répondrons de façon véritablement humaine à leurs attentes et non en mettant fin à leur vie.

Thierry de Barsy (médecin, professeur UCL) – Olivier Depré (philosophe, professeur UCL) – Mia De Schamphelaere (sénateur CD&V) – Philippe de Diesbach (biologiste, chargé de recherche FNRS-UCL) – Herman De Dijn (philosophe, professeur KULeuven) – André Geubel (médecin, professeur UCL) – Michel Ghins (philosophe, professeur UCL) – Fernand Keuleneer (avocat, membre suppléant de la commission fédérale de contrôle et d’évaluation de l’euthanasie) – Chantal Lefebvre (médecin, professeur UCL) – Wilfried Martens (président du parti populaire européen, ministre d’état) – Hugo Vandenberghe (sénateur CD&V, professeur KULeuven) – Fernand Van Neste (membre de la commission fédérale de contrôle et d’évaluation de l’euthanasie) – Herman Van Rompuy (ministre d’état).

Texte publié à la demande du Prof. Michel GHINS, UCL

1. De huidige situatie

Het klassieke beeld van de geneesheer was dat van een uitstekende arts die alle takken van de geneeskunde beheerste. Hij was de vaderfiguur voor de hele familie en de gemeenschap. Hij was steeds bereikbaar en was een onuitputtelijke bron voor advies en informatie in de verschillende fasen van het leven. Homeros prees hem heel in het bijzonder: “Eer de geneesheer want zijn kennis komt van God.”

In de moderne maatschappij deed zich een hele culturele ommekeer voor. De geneesheer mag zich niet meer paternalistisch en neerbuigend tonen. In de moderne ethiek ontwikkelden zich nieuwe ideeën in de zin van autonomie, zelfbeschikking en assertiviteit die leidden tot een meer evenwichtige arts-patiëntrelatie. Dit is niet verwonderlijk aangezien, in bepaalde gevallen de patiënt, meer behendig in het raadplegen van homepages en websites, en vaak beschikkend over meer tijd, mogelijks beter geïnformeerd is dan de arts. In de meeste gevallen echter, wenst de patiënt niet de gelijke van de geneesheer te worden. Wanneer een trendy arts aan de patiënt vraagt: ” Wat denk je zelf over je ziekte?”, zal de patiënt vaak antwoorden: “U bent toch de arts!”

Een arts hoeft zich niets te verbeelden en hoeft zijn gezag niet te benadrukken. Maar anderzijds wordt een slordig geklede arts, die van zijn voetstuk afstapt noch begrepen noch gewaardeerd. De patiënt is van mening dat zijn arts vertrouwen moet uitstralen; hij is een vakman met veel kennis en ervaring, hij is een ambtenaar gebonden door de eed van Hippokrates. Hierdoor heeft de arts zich officieel verbonden, met kennis van zaken zijn leven te wijden aan dienstverlening en hulp voor zijn patiënten.

De medische praktijk heeft tot doel bijstand te verlenen aan de patiënt voor wie een optimale gezondheid de basis uitmaakt van een optimale levenskwaliteit en te proberen een oplossing te vinden voor zijn vraag om hulp. Meestal komen somatische problemen eerst aan bod, maar deze kunnen niet ontkoppeld worden van psychosociale aspecten die een grotere rol spelen wanneer de arts dichter betrokken is bij het dagelijkse leven van zijn patiënt.

In deze zienswijze betekent service behulpzaamheid, beschikbaarheid, bereid zijn om ondergeschikt te zijn, de dienaar: “Tot uw dienst, at your service”. Strikt gesproken is de behulpzaamheid van de arts vanzelfsprekend zodat een lezing hierover overbodig is. In de praktijk echter zijn er problemen en valstrikken bijvoorbeeld wanneer de arts tekort schiet in hulpverlening of wanneer de patiënt overdreven eisen stelt.

De medische moraal is gebaseerd op de professionele ethiek per se, op principes en plichten. Elke arts zal echter geconfronteerd worden met spiritualiteit, met vragen over de zin van het menselijk bestaan. Vaak zal hij inspiratie vinden in zijn geloof, zijn filosofie of, op zijn minst met de beschouwing: “Wat kan ik en zal ik maken van mijn leven?” Medische ethiek geïnspireerd door het christelijke geloof belicht welke persoonlijkheid de arts hoort te hebben in christelijke zin en wijst hem de weg waardoor de spiritualiteit zijn dagelijkse leven zal omvormen. Deze twee bronnen komen tezamen in menslievendheid en de doelgerichtheid van het christelijke leven.

De christelijke arts dient een tegengewicht te zijn tegen de neiging tot reductionisme, kenmerkend voor de moderne geneeskunde. Zo komt de waardigheid van de menselijke persoon centraal te staan.

Ethiek, herleid tot een doctrine van principes, is geen correcte interpretatie van de Acht Zaligheden van de Bergrede (Matteüs 5). De Bergrede is niet enkel een ethische code, maar een geheel nieuwe levenswijze waarin de ethiek zich openbaart.

2. Problemen

Het verstrekken van een hoge graad van behulpzaamheid leidt tot problemen. Ik zal er vijf aanhalen:

1. Er is een toenemende vraag om hulp, soms meer dan kan verstrekt worden. We kennen de problemen van de vergrijzende bevolking met steeds toenemende klachten, het zogenaamde ‘double greying’. De toenemende vraag wordt gevoed door het feit dat ziekte en invaliditeit moeilijk aanvaard worden in een maatschappij die streng en ingewikkeld is. Het leven van grootvader knapt af wanneer hij niet meer kan joggen en dat van grootmoeder stuikt ineen wanneer ze niet langer kan tennissen.
2. Veel facetten van het leven worden gemedicaliseerd, zoals opvoeding, arbeid, huisvesting en verlof. De arts komt onder druk te staan door wetten, dwingend protocol, gewoonten en publieke opinie.
3. De geëmancipeerde patiënt aanvaardt terecht geen onzorgvuldige medische ingrepen. In plaats van hierover een gesprek aan te gaan neemt men meer en meer zijn toevlucht tot het gerecht. De arts wordt meer en meer oplettend en vreest de dreiging van gerechtelijke vervolgingen. Dit leidt tot een defensieve geneeskunde waarmee de patiënt niet gediend is.
4. De houding van de patiënt leidt soms tot een verminderde dienstverlening. De arts kan degraderen tot een verstrekker van overdreven diagnostiek en dito therapie, geëist door een geëmancipeerde patiënt. De arts kan zo minder ruimte hebben voor zijn eigen opvattingen, overredingsvermogen, ervaring en creativiteit.
5. Wanneer de publieke moraal afneemt gaat dit ook gepaard met een verminderde sociale en religieuze samenhang. Freud sprak over: “Das Misvergnügen unserer Kultur” (het misnoegen van onze cultuur).

3. Oplossingen

In verband met bovenstaande beschouwingen en problemen zal ik trachten suggestie te geven om het hoofd te bieden aan deze problemen.

1. Behulpzaamheid is prioritair. De Schotse huisarts Mc Keown vermeldt in zijn boek: “The Role of Medicine” vier prioriteiten in de gezondheidszorg: het bevorderen van een optimaal begin van het leven, het bevorderen van een optimaal einde van het leven, preventie van ziekten en hulp voor chronische patiënten.
2. Neem voldoende tijd voor de patiënt. Wees niet haastig niettegenstaande de druk van je praktijk. “Hij heeft het zo druk” of “Zijn praktijk is een gekkenhuis” is een zwakke verontschuldiging voor een gebrek aan zorg en stelt vraagtekens of de arts de goede prioriteiten hanteert.
3. Geef duidelijke informatie. De patiënt luistert niet steeds en kan zelden een stortvloed aan informatie assimileren. Een geschreven informatie brengt soms de oplossing. Het is beter in één keer een degelijke informatie te geven om aldus ellenlange besprekingen te vermijden. Weeg anderzijds je woorden want wat de dokter zegt kan zware gevolgen hebben.
4. Geef de patiënt tijd. Vaak gebeurt het dat de patiënt niet veel vragen durft te stellen, soms kan hij geholpen worden wanneer de arts hem wat tijd gunt. De patiënt wat tijdruimte geven komt overeen met levensvisie, inspiratie en bemoediging.
5. Wanneer een specialist een onderzoek beëindigd heeft, zegt hij soms tegen een kankerpatiënt: “U mag gaan; op mijn terrein vind ik geen afwijkingen”. Kan hij dan werkelijk niets doen voor de patiënt? Ambroise Paré zei: “Guérir parfois, soulager souvent, consoler toujours!”
6. Goede zorg houdt de gulden middenweg tussen de klinische blik (bias) en te ver doorgedreven diagnostiek die de wachtlijsten nog langer maakt.

4. Epiloog

In de christelijke ethiek leidt naastenliefde tot professionele deugdzaamheid. Hoewel de Goede Boodschap geen exacte richtlijnen geeft om medisch-ethische problemen op te lossen, geven de Acht Zaligheden van de Bergrede goede aanwijzingen. Zij vertellen ons dat naastenliefde het grootste gebod is en ze geven de geestesgesteldheid weer van het leven van Jezus, en van hetgeen Hij dienstbaarheid noemde. Medici zouden de Bergrede moeten ter harte nemen bij elk contact met de patiënt. Zo zou de dienstbaarheid geïntegreerd worden in de medische moraal. De medische handeling wordt verheven boven het niveau van rechten en plichten en wordt aldus een vorm van genade en liefde. Zo omvormt de dienstbaarheid de medische praktijk van een beroep tot een roeping, een bekroning van de christelijke opdracht van de arts.

(Engelstalige voordracht gehouden op het FEAMC-congres in Bratislava, 1-4 juli 2004; vertaling: dr. Paul Deschepper)

Dr. J.A.J. Stevens, vicevoorzitter van de FEAMC

Malsenlaan 3

6825 Bz Arnhem (NL)